Jest jedna, kluczowa umiejętność, w której rozwoju każdy z nas powinien wspierać swoje dziecko. Przyznam, że nazywanie jej jedną umiejętnością jest trochę mylące, bo tak naprawdę, to zestaw umiejętności składających się na tę jedną kluczową. Tą główną i nadrzędną umiejętnością jest samoregulacja, czyli pewien rodzaj kontrolowania – zachowania, myśli, motoryki czy uczuć. Psychologicznie rzecz ujmując, powiem, że obejmuje ona funkcję wykonawczą (kontrola w mózgu), regulację emocji (kontrola uczuć), a także regulację behawioralną (kontrola działań i ruchu).
Większość z was prawdopodobnie słyszała o teście marshmallow, który dotyczył właśnie samoregulacji. W ramach badania prowadzący pytał małe dziecko (zazwyczaj w wieku od 3 do 5 lat), czy miałoby ochotę zjeść jedną lub dwie pianki. Było to pytanie retoryczne, bo któż nie chciałby jej skosztować, tym bardziej, kiedy leży niemal pod samym nosem ;-). Po zadaniu pytania, badacz opuścił pomieszczenie. Oczywiście byłoby to zbyt piękne, gdyby na tym miały się zakończyć dziecięce dylematy. Osoba prowadząca badanie utrudniała nieco podjęcie decyzji poprzez pozostawienie dziecku wyboru: „Możesz teraz zjeść jedną piankę lub poczekać, aż wrócę i wtedy dostaniesz dwie.”
W psychologii, owo czekanie nazwano „odroczeniem gratyfikacji” lub zdolnością do stłumienia impulsu (umiejętność oparcia się pokusie), aby osiągnąć długoterminowy cel.
Opóźnienie gratyfikacji jest jedną z umiejętności będących przejawem samoregulacji. Na przestrzeni lat, dopatrzono się silnego związku między nie uleganiem pokusie a większą towarzyskością czy lepszymi wynikami w nauce. Bez wątpienia umiejętność ta jest zasadniczym elementem sukcesu indywidualnego, społecznego i ekonomicznego.
Samoregulacja jest częściowo genetyczna – dlatego, niektórym dzieciom z łatwością będzie przychodziło rozwijanie tej umiejętności. Nie zmienia to faktu, że samoregulacji można się nauczyć i należy ją rozwijać przez całe życie.
Kontrolowanie impulsów leży u podstaw wszystkich umiejętności społecznych i poznawczych, których na przestrzeni lat uczą się nasze dzieci. Wszyscy chcemy, aby nasze pociechy zawierały wartościowe przyjaźnie, by nauka nie sprawiała im większych trudności, by z łatwością rozwiązywały pojawiające się problemy oraz cieszyły się z każdej wartościowej chwili. Prawda jest taka, że u podstaw każdej z tych rzeczy leży efektywna samoregulacja.
Jak nauczyć dziecko samoregulacji
Wsparcie w rozpoznawaniu wyższego celu
Zastanawiacie się, w jaki sposób, to zrobić? Z pomocą przyjdą na poniższe przykłady:
Zastanówmy się, dlaczego nie zabieramy zabawek naszym przyjaciołom?
- Odpowiedź wydaje się oczywista: ponieważ chcemy się wspólnie z nimi bawić. (Cel nadrzędny)
Warto w przystępny sposób wytłumaczyć dziecku pewne zależności:
[su_quote]„Kiedy Majka przychodzi do nas, aby się pobawić, możecie wybrać kilka zabawek, którymi będziecie się bawić na zmianę. Możecie także pograć razem w gry planszowe. Po południu znowu będziesz miała wszystkie zabawki dla siebie.”[/su_quote]
Dlaczego nie rozmawiamy, gdy Pani nauczycielka czyta opowiadanie?
- Ponieważ chcemy usłyszeć tę historię. (Cel nadrzędny)
[su_quote]„Kiedy Pani Asia czyta książkę, wszystkie dzieci są cicho, dzięki temu możemy usłyszeć opowiadanie. Później przyjdzie czas, kiedy będziesz mógł śpiewać i tańczyć.” [/su_quote]
Dlaczego teraz nie zjemy urodzinowego tortu, który stoi na stole?
- Ponieważ to urodzinowe ciasto Tomka i nie chcemy, żeby było mu przykro, gdy nadejdzie czas zdmuchnięcia świeczek. (Cel nadrzędny)
[su_quote]„To jest tort urodzinowy Tomka. Trzymaj palce z dala od ciasta. Zaraz po zaśpiewaniu „Sto lat” zdmuchnie świeczki i będzie bardzo szczęśliwy. Ty również będziesz zadowolony, gdy będziesz mógł zjeść cały kawałek.”[/su_quote]
Jak rozpoznać cel nadrzędny
Wyższy cel jest zazwyczaj związany z empatią, stosunkami społecznymi lub rozwijaniem nowych zdolności (byciem produktywnym).
Pierwszym krokiem jest wsparcie dziecka w rozpoznaniu wyższego celu. Ważnym jest, by pomóc maluchowi w odnalezieniu celu, który jest ważniejszy od obecnej pokusy.
Wykorzystywanie codzienności do nauki samoregulacji
Czekanie na prezenty świąteczne, na swoją kolej, by pobawić się cenną zabawką czy zachowanie spokoju, podczas czytania bajki, są przykładem sytuacji, które w naturalny sposób pozwalają trenować samoregulację. Takie sytuacje stanowią prawdziwe wyzwanie dla młodszych dzieci.
Najlepszym wsparciem, jakie możemy okazać maluchowi, jest wyjaśnienie oczekiwań, wskazanie nadrzędnego celu oraz pomoc w jego osiągnięciu.
Badania nad samoregulacją wykazały, że w efektywności postępowania nie chodzi o to, aby dziecko posiadało silną wolę kontrolowania impulsów, ale o to, by miało wiele strategii wspierających regulację.
Jeśli maluch ma problemy z oczekiwaniem na swoją kolej, bardzo pomocne jest zastosowanie zegarka, stopera lub minutnika. Taka forma sprawia, że postawiony cel staje się bardziej realny i łatwiejszy do osiągnięcia.
W komunikacji z dzieckiem polecam zastąpienie zwrotu: „dzielenie się” na „na zmianę„. Ta druga forma jest znacznie łatwiejsza do zaakceptowania, gdyż z góry zakłada tylko czasowe przekazanie zabawki innemu dziecku.
Gdy czekanie sprawia trudność waszej pociesze, warto zająć ją inną aktywnością – śpiewaniem piosenki, wymyślaniem historii. W ten sposób pomagamy jej budować strategie regulacji, z których będzie korzystała przez całe życie.
Akceptuj trudności, z jakimi wiąże się regulacja
Bez wątpienia, budowanie samoregulacji jest trudnym wyzwaniem nie tylko dla dzieci, ale również dla dorosłych. Naturalną reakcją jest sprzeciw, w takiej sytuacji – warto okazać zrozumienie dla emocji i zachowania. Jeżeli dostrzegamy frustracje, złość, smutek – akceptacja to jedyna słuszna droga 😉
[su_quote]„Wiem, że czasem trudno jest czekać. Zdecydowanie łatwiej się czekaj, kiedy znajdzie się inne zajęcie. Może zaśpiewamy albo rozwiążemy zagadki?”[/su_quote]
Na tym etapie, ważnym jest uznanie trudności w odraczaniu pokusy oraz zaproponowanie strategii wspierającej jej regulację.
Pozwól dziecku dokonywać wyboru
Wychowując dziecko, staramy się zrobić wszystko, by wyrosło na samodzielną, dokonującą rozsądnych wyborów, budującą trwałe i satysfakcjonujące relacje, szczęśliwą osobę. Jednym z elementów mających wpływ na powyższe jest umiejętność podejmowania decyzji na podstawie kilku dostępnych opcji. Naszym – rodzicielskim celem jest, doprowadzenie do takiej sytuacji, w której dzieci będą umiały opracować dobrze uregulowane procesy myślowe, uporządkować rozpraszający je chaos.
Jak sobie z tym poradzić?
Wychodzę z założenia, że żadne dziecko nie jest zbyt małe, by dokonać wyboru pomiędzy marchewką a groszkiem. Dlatego od początku powinniśmy pozwalać dziecku dokonywać drobnych wyborów.
[su_quote]„Chcesz iść na plac zabaw, czy zagrać w piłkę na podwórku? Napijesz się mleka czy wody? Którą parę trampek założysz dzisiaj?”[/su_quote]
Praktyka czyni mistrza, dając dziecku możliwość dokonywania wyborów, pozwalamy mu rozwijać umiejętność podejmowania decyzji. Dzięki takiemu podejściu kształtujemy w nim również poczucie panowania nad własnym życiem.
Pamiętajmy, że im młodszy szkrab, tym wybór powinien być bardziej ograniczony. Zaczynamy od dwóch możliwości, a wraz z wiekiem zwiększamy ilość dostępnych opcji.
Warto również pozwolić dziecku na zrobienie planu. Nic skomplikowanego, dotyczącego prostych, codziennych spraw.
[su_quote]Dziś rano zostajemy w domu, możemy zrobić jedną z tych rzeczy – W jakiej kolejności chciałbyś zacząć?[/su_quote]
Jest plan? Jest. Trudny? Nie. A ćwiczenie się odbyło 😉
Graj w gry wykorzystując element kontrolowania
Pytacie mnie często, jak nauczyć dziecko samoregulacji?
Niestety, to nie jest coś, do czego jesteśmy w stanie sporządzić złotą instrukcję i następnie przekazać ją maluchowi. To umiejętność, której szkraby uczą się, trenując, odnajdując się w konkretnych sytuacjach.
Dlatego, jeżeli tylko nadarzy się okazja, należy ćwiczyć – rewelacyjnie nadają się do tego gry, które stawiają przed dziećmi wiele wyzwań wspierających rozwój samoregulacji.
Podstawowym założeniem gier jest kontrolowanie wszelkich zachcianek, przestrzeganie zasad, by osiągnąć wyższy cel (wygrać grę!).
Granie w gry planszowe lub karciane pozwala ćwiczyć cierpliwość podczas oczekiwania na swoją kolej, pamięć – przy zapamiętywaniu zasad, koncentrację uwagi, hamowanie ulegania pokusom oraz wiele, wiele innych…
Umiejętność samokontroli rozwija się przez całe życie
Rzeczywiście tak jest. Dowodem na to niech będzie rodzicielstwo. Cóż bardziej kształtuje naszą cierpliwość i stwarza więcej sposobności do trenowania samoregulacji?
Co, gdzie, kiedy?
Do organizowania się systemów mózgowych, leżących u podstaw samoregulacji, dochodzi w trzecim roku życia dziecka. Systemy te rozwijają bardzo intensywnie aż do ukończenia piątego roku życia. Dojrzewa on natomiast pomiędzy 5 a 7 rokiem życia. Przez kolejnych kilka lat rozwój struktur mózgu przebiega w spokojnym tempie, aż do okresu dojrzewania, kiedy to następuje drugi zryw wzrostu mózgu, co oznacza, że dziecko przechodzi na kolejny poziom rozwoju samoregulacji i będzie musiało nauczyć się nowych umiejętności.
Z założenia do zakończenia rozwoju samoregulacji dochodzi około 30 roku życia.
Praca nad samoregulacją to nie kwestia dni, czy miesięcy, to lata, wiele lat, podczas których wielokrotnie pojawi się zwątpienie w sens takiego działania w związku z brakiem widocznych postępów. W takich chwilach warto pamiętać, że umiejętność samokontroli rozwija się bardzo powoli i stopniowo. Jest to jedna z tych rzeczy, gdzie efekty widoczne są dużo później, niż byśmy sobie tego życzyli.
Umieć odpuścić, to ważna rzecz…
Jako rodzice spędzamy dużo czasu, próbując nauczyć nasze dzieci kontroli impulsów. Przytłoczeni wszechobecnymi zasadami, regułami, wytycznymi zapominamy, że równie ważne jest pozbywanie się tych narzuconych węzłów i podejmowanie spontanicznego działania – bycia poza kontrolą.
Z perspektywy efektywnego funkcjonowania ważna jest umiejętność przystosowania się do określonej sytuacji. To elastyczne kontrolowanie impulsów, które w określonych sytuacjach oznacza również uleganie pokusom, uwolnienie impulsywnego działania.
Jak Wy uczycie Wasze dzieci samoregulacji? Macie jakieś sprawdzone sposoby?
Ściskam,
K
