Dziecko, Psychologia, Rodzice

Jak wspomagać rozwój emocjonalny dziecka

Czy wiecie, że Eskimosi, których świat, jak okiem sięgnąć jest niekończącym się pasmem białego puchu, mają co najmniej 50 słów określających odmiany śniegu? Eskimoskie dzieci uczą się rozpoznawać i nazywać owe śnieżynki, po prostu wychwytując różnice z kontekstu codziennych sytuacji.

Podobnie, jest z nauką, a właściwie z rozpoznawaniem emocji przez nasze pociechy. Dzieci obserwując nas – rodziców uczą się emocjonalnego świata, rozumienia własnych emocji i reakcji innych osób. Dostrzeżenie, zrozumienie i zaakceptowanie emocji jest pierwszym krokiem w nauce ich regulacji.

Emocje jak eskimoski śnieg

Jakiś czas temu trafiam na Koło uczuć autorstwa Glorii Willcox, które barwnie ilustruje różnorodność emocji i zachowań przez nie wywoływanych. Jest ono świetną analogią dla 50 odmian eskimoskiego śniegu ;-).

Na jego podstawie przygotowałam poniższą grafikę, może Wam się przydać podczas „emocjonalnych pogawędek” z dziećmi.

Gdy 50 to za dużo…

Jeżeli natomiast dojdziecie do wniosku, że przytłacza Was ilość zawartych w niej stanów emocjonalnych, spokojnie możecie „obracać się” w kategoriach tylko czterech podstawowych emocji.

Radość

Nie muszę wiele tłumaczyć i opisywać, ile korzyści niesie ze sobą odczuwanie radości. Nie dość, że emocja ta ma pozytywny wpływ na osobę jej doświadczającą, to jeszcze zasięgiem poprawia samopoczucie osób będących w pobliżu (nie bez przyczyny tak często mówi się o zaraźliwości uśmiechu). Odczuwając radość, odprężamy się, jesteśmy niemal „lżejsi” oraz bardziej wyrozumiali wobec innych. Oczywiście na tym nie koniec wpływu tego pozytywnego stanu, nasze dziania są bardziej impulsywne, spontaniczne oraz żywiołowe. Gdy uskrzydleni optymizmem latamy pod sufitem, musimy uważać, by z hukiem nie gruchnąć na ziemię. Ewentualny upadek może być spowodowany obniżoną czujnością, zmniejszonym poziomem krytycyzmu, zbytnią skłonnością do ryzyka i zmniejszoną umiejętnością analitycznego myślenia.

Strach

Strach – jest reakcją na zagrożenie. Pojawienie się tej emocji jest dla nas sygnałem ostrzegawczym, wzmagającym czujność, motywującym do działania. Zazwyczaj boimy się kogoś lub czegoś, źródło naszych obaw ma realny wymiar. Może się jednak zdarzyć, że przybiera on formę „irracjonalnych lęków”. Reakcją na strach może być ucieczka, walka, prośba o pomoc, przyjmowanie pozycji zamkniętej. Wszystko zależy od okoliczności, naszych wcześniejszych doświadczeń oraz wzorców zachowań, które zostały nam społecznie przekazane. Mimo jego mobilizującej funkcji strach nie jest pożądaną i lubianą emocją.

Smutek

Czy jest ktoś, kto lubi się smucić? No właśnie… to na ch…rę nam taka emocja?

Wbrew pozorom i naszemu nastawieniu jest bardzo potrzebna. To jedna z emocji, która pomaga nam w przystosować się do zmieniających się okoliczności, przygotowuje do zaakceptowania nowej rzeczywistości. Smutek wiąże się rozczarowaniem, stratą, porażką, poczuciem odrzucenia, brakiem miłości. Bardzo często jest wyrazem żałoby czy żalu. Każda emocja również ta o ujemnym zabarwieniu jest nam bardzo potrzebna, informuje nas o tym, ile określone doświadczenie dla nas znaczy, pozwala powściągnąć odpowiednie działanie, sprawia, że potrafimy zrozumieć otaczający nas świat. Oczywiście również w przypadku smutku potrzebny jest umiar, gdy zbyt długo go przeżywamy, może wpędzić nas w stany depresyjne.

Gniew

To najczęstsza reakcja na zagrożenie, krzywdę, frustrację czy atak. To on mobilizuje nas do odmowy, protestu czy zaznaczenia swojej granicy. Pojawia się, gdy czujemy, że ktoś narusza nasze wartości. Niekontrolowany gniew prowadzi do agresji, nadmiernie kontrolowany natomiast do powstawania urazy.

Emocjonalna paleta barw

Świat emocji nie jest monochromatycznym płótnem, wręcz przeciwnie jest niczym wielobarwny pejzaż, w którym można dostrzec każdą z dostępnych barw. Oczywiście, jako rodzice wolelibyśmy obserwować u naszych pociech obrazki pomalowane tylko „pozytywnymi” emocjami, tymi łatwiejszymi do zaakceptowania. Kierując się dobrymi intencjami, chcielibyśmy chronić nasze pociechy przed rozczarowaniem, niepokojem, smutkiem czy złością, mając nadzieje, że w ten sposób zapewnimy im szczęśliwe i dobre dzieciństwo. Prawda jest jednak taka, że świat tak nie wygląda, a mały człowiek powinien poznać i zrozumieć każdą emocję. Tylko w ten sposób przygotujemy go do funkcjonowania prawdziwym świecie. Akceptacja i przyzwolenie na odczuwanie, każdej emocji jest kolejnym ważnym elementem w kształtowaniu dziecięcej emocjonalności. Każda emocja jest istotna, każda z nich pełni ważną funkcję i zupełnie normalne jest, że je odczuwamy.

Jak rozwijać dziecięcą emocjonalność?

Nie ma bardziej efektywnego sposobu nauki niż praktyczne doświadczanie. Nasza codzienność stwarza idealne warunki dla wspierania rozwoju emocjonalności naszych pociech. Jak do tego podejść? To nic skomplikowanego, wystarczy, byśmy po prostu zaczęli mówić o uczuciach. Zarówno o tych, które sami odczuwamy, jak i o tych, które dostrzegamy u naszych dzieci oraz innych ludzi. Mówiąc o emocjach w nieoceniający, akceptujący sposób, uczymy dzieci ich rozpoznawania takimi, jakie są.

Poniżej podrzucam kilka przykładów na to, jak wpleść w codzienną komunikację rozmowy o emocjach:

„Wyglądasz na zdenerwowanego. Co się stało?”
„Widzę, że żywiołowo podskakujesz. Musisz być podekscytowany, prawda?”
„Czy dobrze rozumiem, że jesteś spokojniejsza i czujesz się bezpieczniej, gdy wiesz dokładnie, co się wydarzy?”

Kiedy rozmawiamy z dzieckiem o emocjach, warto byśmy powstrzymali się od wydawania ocen i sądów na temat tego, co naszym zdaniem powinno czuć. Najlepiej jest odnosić swoje spostrzeżenia do konkretnych zachowań, reakcji, do tego, co realnie jesteśmy w stanie zaobserwować. Taka forma rozmowy pozwoli naszej pociesze połączyć element zachowania, z tym, co wewnętrznie odczuwa. Dobrym sposobem na skłonienie dziecka do refleksji jest zadawanie mu pytań na przykład takich jak te:

Po czym poznajesz, że jesteś zdenerwowana?
Skąd wiesz, kiedy się złoszczę?
Kiedy jesteś zły na swojego przyjaciela, co możesz zrobić, by poczuć się lepiej?
Jak sądzisz, kiedy podejmujesz lepszą decyzję, gdy jesteś zdenerwowany czy spokojny?
Co pomaga ci się uspokoić, kiedy jesteś zły?

Dobrym ćwiczeniem jest wspólne obserwowanie zachowania innych osób np. podczas spaceru, wtedy podczas rozmowy można dopytywać:

„Ta dziewczynka wygląda na niezadowoloną. Zastanawiam się, dlaczego jest smutna?
„Jak myślisz, czego chce/potrzebuje?”
„Czy jest coś, co możemy zrobić, aby pomóc?”

Stosując tego typu pytania, wspomagamy rozwój empatii naszych pociech.

Niczym odbicie w lustrze

Bardzo dobre efekty przynoszą zwykłe rozmowy toczące się między rodzicami w obecności jednego z dzieci, na temat potrzeb i odczuć drugiego malucha. W ten prosty sposób kształtujemy wzajemną empatię między rodzeństwem i budujemy pozytywną relację między dziećmi. Do wieczornych rytuałów warto dołączyć jeden, stały element – pogadankę. Rozmawiać można o wszystkim, o wydarzeniach, które miały miejsce w przedszkolu, o bohaterach przeczytanego opowiadania, ważne jednak, by nie pominąć tematu uczuć, emocji i zachowań. W ten sposób kształtujemy prospołeczne (pozytywne) zachowania naszych pociech, które zwiększają ich wrażliwość oraz zmniejszają agresję wobec rówieśników.

Z rozwojem emocjonalnym jest tak samo, jak ze zdobywaniem każdej innej umiejętności. Nasze dzieci uczą się przez obserwację, naśladowanie i doświadczanie. Dlatego tak istotne jest nasze nastawienie, poglądy oraz zachowanie. Jeżeli na co dzień mówimy o emocjach, nazywamy je i okazujemy, w naturalny sposób kształtujemy dziecięcą emocjonalność. Nawet małe dzieci mogą nauczyć się rozpoznawać i wyrażać emocje, a to ogromny krok w kierunku nauki zarządzania nimi.

Jakie są Wasze sposoby na wspieranie rozwoju dziecięcej emocjonalności?

Być może zainteresują Was jeszcze artykuły: